Socratisch Gespreksleider

Opleidingsprogramma

Als je aan de opleiding deelneemt

Wie aan de opleiding Socratisch gespreksleider meedoet, ontvangt ruim van tevoren (uiterlijk 1 juni) per post een reader met daarin enkele opdrachten. De inhoud van de reader staat onderaan deze pagina.
Hieronder vind je achtereenvolgens iets over de opzet en werkwijze in de opleiding en de weekindeling.

Opzet van de opleiding

De didactische opzet van de opleiding Socratisch gespreksleider is zelf ook socratisch; leren uit ervaring, ervaring in begrippen vatten. Je leert dus niet alleen hoe je een socratisch gesprek kunt leiden, de opleiding zelf is een voortdurende demonstratie van de socratische werkwijze. Ook die aanpak kun je zo vertalen naar je eigen werk.
Globaal bestaat de opleiding uit twee lagen. Gedurende de week verschuift de focus van het zelf deelnemen aan socratische gesprekken naar het zelf begeleiden ervan. Vanzelfsprekend gebeurt dit stap voor stap.

Laag 1: Deelnemen aan een socratisch gesprek

De eerste laag van de opleiding is het deelnemen aan socratische gesprekken. Dit gebeurt vooral, maar niet uitsluitend, in het eerste deel van de opleiding. Het gaat erom dat je je kunt opstellen en gedragen als volwaardig ‘socratisch onderzoeker’ in het gesprek en dat je ervaart wat de impact van een gesprek is op jou als deelnemer. In regelmatig terugkerende reflectiemomenten bespreek je met andere deelnemers hoe jij en anderen zich als deelnemer in het gesprek gedragen, socratisch gezien.
Elementen van begeleiding die hierbij reeds aan de orde komen:

” vinden van goede vragen en verhalen
” herkennen van vragen en beweringen
” herkennen van de socratische bewegingen
” zien van argumentatieve structuren in een socratisch gesprek
” in bewegingen kunnen analyseren van een 1 op 1 socratisch gesprek
” gebruik van meta-taal

Laag 2: Begeleiden van een socratisch gesprek

De tweede laag van de opleiding is het leren zelfstandig begeleiden van een socratisch gesprek. Daarbij oefen je in het doelmatig sturen op de socratische bewegingen. Door regelmatige reflectie op wat jij als gespreksleider nastreeft, kun je werken aan je eigen socratische begeleidingswijze.
Elementen van begeleiding die hierbij aan de orde komen:
” de kunst van het vragen stellen
” vermijden van meta-taal
” gebruik van flip-over
” verwoorden van een eigen visie op het socratisch gesprek en de begeleiding daarvan
” ontwikkelen van een persoonlijke visie op de rol van een socratisch gespreksbegeleider
” bedenken en uitvoeren van korte socratische werkvormen

Werkboek

Op de eerste dag ontvangen de deelnemers een werkboek. Een deel daarvan is het zgn. ‘logboek’ met observatie- en reflectieopdrachten. Elke dag is er in totaal anderhalf uur ingeroosterd om hieraan te werken. Meermaals per week lezen de begeleiders de resultaten. Hierdoor houden zowel deelnemers als begeleiding zicht op de voortgang en kan er zonodig worden bijgestuurd. In het werkboek bevinden zich de volgende onderdelen:

Weekprogramma
Beschrijving van het doel van de opleiding
Wijze van afronding en certificering
Beschrijving van de competenties van de gespreksleider
Observatie- en reflectieopdrachten t.a.v. de socratische bewegingen
Reflectieopdrachten t.a.v. de eigen socratische gespreksbegeleiding

Weekprogramma

De tijdsindeling van de week:

	ochtend	middag	avond
zondag		14:30 – 17:30	19:30 – 21:30
maandag	9:00 – 12:15	14:30 – 17:30	19:30 – 21:30
dinsdag	9:00 – 12:15	14:30 – 17:30	19:30 – 21:30
woensdag	9:00 – 12:15	vrije tijd	19:30 – 21:30
donderdag	9:00 – 12:15	14:30 – 17:30	19:30 – 21:30
vrijdag	9:00 – 12:15	13:30 – 16:00	—

Literatuurbundel

Socrates, persoon en methode

M.F. Fresco. Socrates, zijn wijsgerige betekenis
Studenten Hoger Inst. Wijsb., Wie was Socrates?
Van Dael, Plato
Plato. Eutyfron
G. Matthews. Getting Perplexed about Divine Normativity

Socratische methode

L. Nelson. Over de socratische methode
H. Bolten. Spreken buiten de orde, Socratisch gesprek als instrument voor teamreflectie
K. Van Rossem. Socratisch filosoferen met jongeren
K. Van Rossem Het socratisch tweegesprek
E. Boers, Het tweegesprek vervolgd.
K.v. Rossem. What is a socratic dialogue?

Filosofische verdieping

Kant. Fragmenten uit de Prolegomena
Wittgenstein. Fragmenten uit de Filosofische Onderzoekingen.

Gespreksbegeleiding

H. Bolten & K. Van Rossem. Socratisch Beraad, bewegingen in een socratisch gesprek
H. Bolten & K. Van Rossem. Wilt u gestoord worden?
G. Heckmann. Six pedagogical measures and Socratic Facilitation.
H. Bolten, Socratisch Vragenstellen
J. v. Eijck. Redeneren en argumenteren

Hieronder wordt gesproken over een artikel waarin de theoretische achtergrond van de opleiding wordt uiteengezet.
Je kunt dat artikel ‘socratisch beraad’ hier lezen.

Literatuurbundel
Opbouw van de opleiding en eindtermen
Logboek
Gebruik audiovisuele apparatuur
Na de opleiding

Doel van de opleiding

Het doel van de opleiding is dat je na afloop in staat bent om als begeleider een socratisch gesprek op te starten en dat enige tijd te begeleiden, met een ‘socratische’ houding; je zorgt ervoor dat het gesprek socratisch wordt en blijft zonder de deelnemers verantwoordelijkheid uit handen te nemen.

Opleidingsvisie

In de literatuurbundel heb je kunnen lezen wat de socratische methode is: een onderzoek van de opvattingen van mensen over wat zij daadwerkelijk hebben meegemaakt, opvattingen zoals zij die in woorden uiten, in uitspraken en beweringen.

In het artikel ‘Socratisch Moreel Beraad’ beschrijven we dat onderzoek als een samenspel van een aantal ‘socratische bewegingen’, bewegingen die een gesprek tot een socratisch gesprek maken. Zolang er socratische beweging in een gesprek zit, is het een socratisch gesprek. Hoe, wanneer en op welke manier die bewegingen zich voordoen, maakt eigenlijk niet uit. Dat houdt tegelijk in dat een socratisch gesprek op veel verschillende manieren kan verlopen. Net zoals er veel, misschien wel oneindig veel manieren zijn om te schaken, dansen of voetballen.

Het begeleiden van een socratisch gesprek is dus niet het volgen van een vaststaand stappenplan of stramien, maar een ambacht. Een ambachtsman of -vrouw werkt met materiaal en heeft een bepaald eindprodukt voor ogen, maar de werkwijze naar dat einddoel toe is voortdurend afgestemd op de omstandigheden, de eigenaardigheden van het materiaal, de beschikbare tijd en ruimte, enz. Voor wie geen ervaring heeft in een ambacht en geen kennis van zaken kan de uitoefening van een ambacht er eenvoudig uitzien: iemand ‘doet het gewoon even’. Maar schijn bedriegt. Voor de beoefening van een ambacht zijn vele honderden uren oefening nodig. Dat geldt voor paardrijden, pottenbakken en timmeren, en dat geldt ook voor het begeleiden van een socratisch gesprek. De opleiding bestaat dan ook voornamelijk uit oefenen, oefenen en oefenen. En al doende groeit je inzicht en voel je je meer en meer competent. Als je het eenmaal beheerst, doe je het ook met het grootste gemak en het grootste plezier.

Je kunt het dus op vele manieren begeleiden en sturen, als er maar socratische beweging in zit. Het eerste wat je moet kunnen als begeleider is dat je die bewegingen herkent als ze zich voordoen, en dat je constateert dat ze zich niet voordoen als ze zich inderdaad niet voordoen. Waarneming dus, daar gaat het om, waarneming van socratische beweging, Als je waarneemt wat er wel of niet aan socratische beweging in een gesprek zit, weet je vanzelf waarop je kunt sturen. Je zult dan ook zien dat dat op oneindig veel manieren kan.

Het begeleiden van een socratisch gesprek begint dus met het waarnemen van socratische beweging om dan vervolgens een vraag te stellen, zodat de ene socratische beweging de andere oproept. Registreren van beweging en er op in spelen, dat is het ambacht.
De opleiding is dan ook een voortdurende oefening in het waarnemen van socratische beweging en van verschillende manieren om er op in te spelen. De opleiding is een continu socratisch onderzoek. We nodigen je telkens weer uit om je eigen ervaring socratisch te onderzoeken. Uitnodigen, maar soms misschien ook dwingen. De begeleiders doen de begeleiding van het socratisch onderzoek dus voortdurend voor, nagenoeg elke minuut. Dat maakt van de hele opleiding één groot ervaringsexperiment.