Jokervragen

Vragen voor elke gelegenheid

Als je de basisvaardigheden van het vragenstellen onder de knie hebt, en dus een vraag kunt stellen, kun je proberen richting aan je vragen te geven. Dat kan op verschillende manieren. Om je richtingsgevoel wat te ontwikkelen, hieronder een oefening met twee vragen die je altijd en overal kunt stellen zodra iemand iets heeft gezegd - over wat dan ook. Jokervragen dus.

Stel je voor dat je in de voortuin bezig bent en dat jouw buurvrouw Nel op je afkomt. In sportkleding, squash-racket in de hand. Ze zegt: 'Die Kees van de overkant, dat is een ploert, zeg!'. Je weet nog dat Nel en Kees eergisteren tijdens de buurtbarbeque hebben afgesproken om vandaag samen te gaan squashen. Zo te zien komt ze daar net vandaan. Je kent Kees ook, al jaren. Prima vent. Na de woorden van Nel schieten er allerlei vragen door je hoofd:

• Waar haal je dat vandaan?
• Wat zou je ervan vinden als Kees dat over jou zei?
• Wie denk je wel dat je bent?
• Waar baseer je dat op?

Dat zijn natuurlijk nogal suggestieve vragen, hoewel de laatste iets minder dan de eerste drie. Wat ze met elkaar gemeen hebben is dat ze op de opmerking van Nel ingaan, en de suggestie is zo ongeveer dat Nel nogal voorbarig is met haar weinig fraaie woorden over Kees. Maar de kunst van het vragenstellen is nu net om niet al te snel en onnadenkend op een opmerking in te gaan. Oppervlakte en eenvoud, daar gaat het om.
  Ik geef je een paar vragen voor die je aan Nel zou kunnen stellen. Vragen die je de hele dag hoort, maar die bijna nooit bewust worden gesteld. In combinatie met citeren kan hun gebruik wonderbaarlijke resultaten opleveren.

Ja, en...? De onbewogen joker

 De eerste vraag die ik je voorstel is: "Ja, en...?". Als je dat aan Nel vraagt, nadat ze Kees een ploert heeft genoemd, bestaat de kans natuurlijk dat Nel jou ook een ploert vindt. Maar ja, voor het vergroten van je populariteit is het stellen van vragen sowieso niet het meest geschikt. Als jij dus zou zeggen: 'Maar dan vindt Nel mij misschien wel een ploert'. Dan zou ik je vragen: 'Ja, en...?'
  Ja, en...?' schept een afstand tussen jou en Nel. Je gaat niet mee in de opwinding of verontwaardiging die je eventueel meent te horen, je raakt de morele lading die de uitspraak voor Nel zelf misschien heeft, niet aan. En daar is op zich al een goede reden voor. Je weet immers niet wat er voor Nel achter zit, als er al iets achter zit. Misschien bedoelt ze wel: 'Wat ik nu ontdekt heb, joh! Ik dacht altijd dat die Kees zo een grijze muis was. Nou, op de squashbaan in ieder geval niet. Hij verandert daar ineens in Kees de Killer, een beest, een ploert die je alle hoeken van de zaal laat zien!' Maar misschien bedoelt ze ook wel dat Kees een ploert is omdat hij, nadat ze met enkele wederzijdse kennissen wat hadden zitten drinken in de sportkantine, plotseling vertrok. Zonder zijn eigen drankjes af te rekenen.

Maar je doet nog meer met 'Ja, en...?'. Je zegt er ook iets mee als: het zal wel, als jij het zegt... Je accepteert haar uitspraak als ware uitspraak en tegelijk stel je het hele belang ervan ter discussie. Je onderschrijft wat Nel zegt, maar ontkent het belang ervan in te zien. Dat resulteert vaak in een lawine aan redenen van de spreker, redenen die aangeven waarom het wél van belang is ze zegt. Nel kan iets zeggen als: 'Ja, en...?! Wat ja, en...!!? Heb jij ooit meegemaakt dat iemand...' Kortom: je krijgt een stortvloed aan nieuwe informatie te horen, waarop je dan weer kunt doorvragen. De kunst is nu net om de beweging te registreren die je zelf maakt, een beweging om met Nel mee te gaan of juist tegen haar in. Registreer bij jezelf de goed- of afkeuring, haal drie keer adem en vraag: 'Ja, en...?'. 

Hoezo? De joker in schijnbeweging

Een heel andere beweging maak je met 'hoezo?'. Dat is een prachtig woordje, met een wat vage betekenis als 'hoe dat zo?', 'hoe komt dat zo?'. Het is een tamelijk elementaire vraag, als het dat al is, vergelijkbaar met 'wie?', 'wanneer?', 'waar?'. Maar tegelijk is de vraagrichting van 'hoezo?' niet duidelijk, wat bij de drie andere vraagwoordjes wel het geval is. Je stelt iets in vraag met 'hoezo?', je maakt een beweging naar de spreker toe, nodigt hem uit om meer te vertellen of toe te lichten. Je stelt iets in vraag, maar wat, dat laat je in het midden. Het is aan de spreker om er iets mee te doen, die kan uitleggen wat hij wil. Met 'hoezo?' maak je eigenlijk een schijnbeweging.

Oefening - Onbewogen schijnbewegen

Deze oefening kun je doen als je de basisoefeningen vlekkeloos kunt uitvoeren. Zij bestaat erin dat je een stuk of vijf vragen na elkaar stelt nadat je iemand een stevige uitspraak hebt horen doen. Neem daarvoor ook een korte en begrijpelijke uitspraak, een uitspraak dus van het soort 'Kees is een ploert'. De enige vragen die je stelt zijn 'Ja, en...?' en 'Hoezo?'. Je zult vanzelf wel merken welk van de twee vragen op welk moment grammaticaal past. Als geen van beide vragen past, gebruik je een stukje citaat (letterlijk dus!) en je knoopt daar jouw 'Ja, en...?' of 'Hoezo?' aan vast. Dan krijg je een gesprekje dat ongeveer als volgt verloopt:

 * die Kees van de overkant, dat is een ploert, zeg!
- Hoezo?
 * Nou, ik dacht dat hij zo'n suf mens-erger-je-niet-type was, zo een a-sexuele grijze bankzitter!
 - Ja, en...?
 * Dat is hij dus helemaal niet!
 - Hoezo?
 * Joh!, die liep zich daar in die sporthal toch een potje uit te sloven voor al die vrouwen! En maar kijken, he?
 - Ja..., en?
 * Vind jij dat normaal, dat een getrouwde vent van tegen de vijftig zich voor andere vrouwen loopt uit te sloven alsof hij twintig is?
 - Zich loopt uit te sloven alsof hij twintig is? Hoezo?
 * Ja, man, ik zie toch dat hij vlak bij die meiden ging staan, helemaal zijn buik inhouden, zijn borst breed maken, en erop los kletsen alsof hij een miljoenenbedrijf bezit!
 - Ja, en...? * Ja, en!!!??? Dat lijkt mij nogal duidelijk, niet?
 - Nogal duidelijk? Hoezo?