Socratisch gesprek, wat is dat?

Een denkgesprek

Een socratisch gesprek of socratische dialoog is een denkgesprek. Dat gesprek gaat over een ‘denkvraag’, d.w.z. een vraag die je alleen kunt beantwoorden door er over na te denken. Je hoeft er dus niet op uit voor onderzoek. Sterker nog: dat heeft helemaal geen zin. Verder is het voor een socratisch gesprek van belang dat de vraag de moeite waard is – het moet wel ergens over gaan. Enkele  voorbeelden van zulke vragen:

Verloop van een socratisch gesprek

In het kort is het verloop van een socratisch gesprek als volgt. Bij het begin is er dus een ‘denkvraag’. Daarna vertelt een van de deelnemers een verhaal bij die denkvraag. Dat is een verhaal over een concrete situatie, iets wat hij zelf echt heeft meegemaakt. Verder moet die situatie ‘iets’ met de vraag te maken hebben.Neem bijvoorbeeld de denkvraag  ‘Wat mag je voor een patiënt beslissen?’. In het socratisch gesprek kan een deelnemer dan een verhaal vertellen over een arts die daadwerkelijk iets besliste voor een patient. .en die vindt dat dat ook mocht.

De deelnemer vertelt die situatie zo concreet mogelijk. Totdat de andere deelnemers de situatie duidelijk voor ogen hebben. Daarna gaat iedereen na wat hij nu vindt van het verhaal. Mocht die arts dat voor die patient beslissen of niet? En waarom dan wel of niet.

Zo een concrete situatie geeft dus scherpte aan het onderzoek. Uitvluchten zijn immers niet aan de orde. Dus geen ‘in een ander geval zou ik…’ of ‘als het anders was geweest zou ik…’. Het gaat om die ene situatie, en die was zoals die was – geen mitsen en maren.

In het socratisch gesprek onderzoeken de deelnemers dus wat zij van een kwestie vinden en waarom. Elders op deze site staat echter een langer artikel over de methode. Bovendien is er ook een flink artikel over de rol van de gespreksleider

Training en opleiding

Wij bieden diverse trainingen en opleidingen Socratische methode. Deze worden ook in-company uitgevoerd.

Resultaten van een socratisch gesprek

Een socratisch gesprek levert verschillende dingen op. Alleen maar als het enige tijd duurt, natuurlijk. Van een In een gesprek van vijf minuten kun je immers weinig verwachten. Wilt u dat eens meemaken? En kennis nemen van de achterliggende theorie? Dat kan op onze basistraining Socratische Vaardigheden introductiedag Socratische methode.

Ervaring van een socratische dialoog

Een socratisch gesprek is altijd een enerverende zoektocht. Dat leidt tot meer begrip van fundamentele waarden en overtuigingen in concrete situaties. Een kort socratisch gesprek is vaak al een indringende ervaring, omdat je erachter komt wat iemand denkt en waarom. Dat is dan ook vaak het startpunt om te willen weten ‘hoe het zit’. Die ervaring dragen mensen nog lang met zich mee en zorgt ervoor dat iemand zijn eigen en andermans opvattingen minder snel als ‘vanzelfsprekend’ ziet.

Lees hier een artikel over leerervaring van een socratisch gesprek

Kennis

Door het socratisch gesprek krijg je bovendien inzicht in het gespreksonderwerp – de woorden en begrippen die daarmee samenhangen krijgen vaak een nieuwe en diepere betekenis. En je leert de denkbeelden van je gesprekspartners beter kennen.

Houding

Mensen maken zich door deelname aan een socratisch gesprek de houding eigen die daarvoor nodig is, een gespreks- en onderzoekshouding van:

• vrijuit durven spreken
• de ander spreekruimte geven
• elkaar durven en willen bevragen

Vaardigheden

Daarnaast verwerven zij een aantal socratische gepreksvaardigheden:

• werkelijk luisteren naar iemands woorden
• helder verwoorden van de eigen zienswijze
• juiste onderzoeksvragen formuleren

Historische achtergrond van het socratisch gesprek

De socratische gespreksmethode is in de kern een filosofische methode, dat wil zeggen een methode om te filosoferen. De naam gaat uiteraard terug op Socrates. Hij was eigenlijk de eerste filosoof die zoiets als een ‘methode’ probeerde te gebruiken. Zijn gedachtengoed is nieuw leven ingeblazen door de Duitse filosoof Leonard Nelson. Hij voerde gesprekken met studenten en kaderleden van politieke partijen en vakbonden in de Philosopisch Politische Akademie . Zijn doel hierbij was om mensen aan te zetten tot zelfstandig denken aan te zetten. Hierdoor zouden zij minder vatbaar zijn voor politieke (lees: nationaal-socialistische) propaganda. Deze Akademie bestaat nog, en nog altijd kun je daar aan socratische gesprekken deelnemen. Die gesprekken zijn meestal in het Duits, soms in het Engels, en iedereen kan eraan deelnemen.

Het socratisch gesprek is in Nederland geïntroduceerd door Karel van der Leeuw (1940-2015). Hij werkte als vakdidacticus aan de Universiteit van Amsterdam en heeft alle vormen van ‘praktische filosofie’ (filosofisch consulentschap en kinderfilosofie) naar Nederland gehaald. Enige jaren daarna is hij met Pieter Mostert, en later Jos Kessels socratische gesprekken gaan begeleiden op de Internationale School Voor Wijsbegeerte. Daar vinden in de zomer nog steeds Socratische gesprekken plaats. Meer over de Socratische methode in Nederland kun je lezen op socratischgesprek.nl

Literatuur

Er is niet heel veel nederlandstalige literatuur over het socratisch gesprek. Er zijn eigenlijk maar twee serieuze boeken die op de theorie en praktijk ingaan. Ten eerste is er ‘Socrates op de markt’ van Jos Kessels uit 1997. Iets later, in 2003, verscheen ‘Het Socratisch Gesprek’ bij uitgeverij Damon. Dit boek bevat een tiental artikelen over verschillende aspecten van het socratisch gesprek. Verder heeft Hans Bolten in de loop der jaren een aantal artikelen geschreven die elders op deze site staan:
Socratische gespreksmethode beschreven aan de hand van de zgn. ‘Socratische Bewegingen’.,
De ontdekking van een goede gesprekshouding
Spreken buiten de orde
Wilt u gestoord worden?